Συχνά η μαθητιώσα νεολαία κατηγορείται για λεξιπενία, δηλαδή για χρησιμοποίηση πολύ περιορισμένου αριθμού λέξεων και εκφραστικών μέσων στην επικοινωνία της (προφορική και γραπτή), κυρίως λόγω άγνοιας.

Ευθύνη του σχολείου είναι η προσφορά γλωσσικής παιδείας και ο εμπλουτισμός του γλωσσικού κώδικά των μαθητών /τριών για να συνειδητοποιήσουν αυτά που ασυνείδητα κάνουν και για να μάθουν να κατανοούν και να παράγουν σωστό προφορικό και γραπτό λόγο. Η ευθύνη βαραίνει το εκπαιδευτικό μας σύστημα και αυτούς που καλούνται να υλοποιήσουν την επίσημη γλωσσική πολιτική, δηλαδή όλους τους διδάσκοντες και όχι μόνο τους φιλολόγους, οι οποίοι βεβαίως καλούνται συστηματικά και στοχευμένα να διδάσκουν την άριστη γνώση της κοινής νεοελληνικής γλώσσας και να καλλιεργήσουν τον γραμματισμό σε όλες του τις μορφές και σε όλα τα στάδια ανάπτυξής του, σε διάφορα περιβάλλοντα και καταστάσεις επικοινωνίας. Η γλωσσική ανάπτυξη βρίσκεται σε αλληλεπίδραση παραγόντων οι οποίοι ενυπάρχουν στο παιδί, αλλά ενυπάρχουν και στο περιβάλλον εντός του οποίο αυτό αναπτύσσεται, αφού συνεχώς βομβαρδίζεται με ποικίλα γλωσσικά ερεθίσματα. Η σύγχρονη Διδακτική της Γλώσσας πρεσβεύει ότι άμεσος σκοπός της είναι η ανάπτυξη γλωσσικών και επικοινωνιακών ικανοτήτων.

Σημαντικό στοιχείο της διδακτικής της γλώσσας και παροχής γλωσσικής παιδείας αποτελεί, μεταξύ άλλων, και η κατάκτηση πλούσιου λεξιλογίου, που αποτελεί μια βασική συνιστώσα για βαθύτερη κατανόηση του γλωσσικού φαινομένου. Η ταχύτατη πρόοδος της γλωσσικής επιστήμης και η συνακόλουθη δημιουργία του κλάδου της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας οδήγησαν στην ανάδειξη της μεγάλης σημασίας και αξίας του λεξιλογίου, που άρχισε να προσλαμβάνει τη δέουσα θέση στον τομέα της γλωσσικής διδασκαλίας και της διδακτικής παρέμβασης.

Αν θεωρήσουμε ότι η γλώσσα είναι δομημένες λέξεις και τα κείμενα ένα συνεκτικό
σύνολο λέξεων και συγχρόνως ένα μήνυμα πέρα από τις λέξεις, κατανοούμε τη σημασία της κατάκτησης του λεξιλογίου της ελληνικής γλώσσας. Οι λέξεις εγγράφονται και συλλειτουργούν στο πλαίσιο μιας πολύπλοκης και πολυσύνθετης δομής, που χαρακτηρίζεται από υψηλού βαθμού οργάνωση. Η γνώση των λέξεων συνιστά ένα πολύπλοκο φαινόμενο, το οποίο εκτείνεται σε τρεις διαστάσεις: τη μορφή, τη σημασία, τη χρήση.

Και τι σημαίνει ο μαθητής μαθαίνει κάποιες ΄΄άγνωστες΄΄ λέξεις στα πλαίσια των μαθημάτων του; Σημαίνει πως μαθαίνει την ορθογραφία τους, την προφορά τους, τη σημασία τους, τη χρήση των διαφόρων σημασιών τους, αναγνωρίζει και χρησιμοποιεί συνώνυμα και αντώνυμά τους, αναγνωρίζει και χρησιμοποιεί συνεκφορές, τις συντακτικές τους λειτουργίες κ.ά.

Οι διδάσκοντες μπορούν να εφαρμόσουν κάποιες καλές στρατηγικές διδασκαλίας /μάθησης νέου λεξιλογίου, κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα ακόλουθα:

Οι διδάσκοντες:

- Να επιλέγουν το μάξιμουμ 8 -10 νέες λέξεις για να τις διδάσκουν στο πλαίσιο του μαθήματός τους (αυτό υποδεικνύουν οι ειδικοί επί του θέματος).

- Να ενθαρρύνουν τους μαθητές να προσπαθούν να κατανοούν τις άγνωστές τους λέξεις από τα συμφραζόμενα.

- Να κατανοούν τη σημασία της άγνωστης λέξης επιχειρώντας δομική ανάλυσή της (πρόθημα, ετυμολογία της ρίζας, κατάληξη).

- Να αντλούν πληροφορίες για κατανόηση της σημασίας άγνωστων λέξεων από τους συνομιλητές και γενικά από το καταστασιακό περιβάλλον.

- Να ολοκληρώνουν τη διδασκαλία μιας λέξης με αναφορά, ανάλογα με την περίσταση και τα εκάστοτε δεδομένα, σε συνώνυμες, αντώνυμες, υπερώνυμες /υπώνυμες, με όσες ανήκουν στην ίδια ετυμολογική οικογένεια ή στην ίδια γραμματική κατηγορία.

- Να συνδέουν ειδικές περιστάσεις επικοινωνίας με τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων /φράσεων.

- Να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιο των μαθητών με νέες λέξεις και νέες συνεκφορές, διδάσκοντας με επικοινωνιακό τρόπο στηριζόμενοι σε αυθεντικά κείμενα και με στοχευμένες, ποικίλες γλωσσικές δραστηριότητες που προάγουν τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη.

- Να εντάσσει λειτουργικά τις νέες λέξεις στη διαδικασία της μάθησης και να τις χρησιμοποιεί σε ποικίλες περιστάσεις (στη συζήτηση, στην κατ΄ οίκον εργασία κτλ.), επανερχόμενος σ΄ αυτές κατά καιρούς.

- Να ασκούν τους μαθητές στη χρήση λεξικών (έντυπων και ηλεκτρονικών).

Για να είναι αποτελεσματική η χρήση των προαναφερθέντων στρατηγικών, πρέπει αυτές να είναι συμβατές με το μαθησιακό ύφος του κάθε μαθητή, δηλαδή να ανταποκρίνεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με τα οποία προσεγγίζει τη μάθηση και αντιδρά στο μαθησιακό περιβάλλον (π.χ. εργάζεται ομαδικά ή κατά μόνας, λειτουργεί με επαγωγικό ή παραγωγικό τρόπο). Κάποιες από της στρατηγικές διδασκαλίας του λεξιλογίου χρησιμοποιούνται από τον διδάσκοντα, κάποιες χρησιμοποιούνται από τους μαθητές (και διά βίου). Σημειώνουμε ότι απαιτείται ο κατάλληλος συνδυασμός κάποιων στρατηγικών, για να επιτύχει τους στόχους του ο διδάσκων και μάλιστα μέσα στον πεπερασμένο διδακτικό χρόνο που έχει, αφού καμιά στρατηγική από μόνη της δεν οδηγεί στην κατάκτηση λεξιλογίου.

Οι μαθητές θα συνειδητοποιήσουν ότι το ταξίδι κατάκτησης της ελληνικής γλώσσας είναι γοητευτικό και ατέρμον, γεμάτο προκλήσεις για συνεχή διανοητική και γλωσσική πάλη, που επιφυλάσσει και ευχάριστες εκπλήξεις! Θα κατανοήσουν ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο εργαλείο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, αλλά αξία, στοιχείο της ταυτότητας και του πολιτισμού τους. Θα συλλάβουν την ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας και την οικουμενικότητά της, αφού κείμενα Ελλήνων στοχαστών και επιστημόνων, ανεπανάληπτα σε σύλληψη, πρωτοτυπία, βάθος και πλούτο ιδεών, επέδρασαν λαούς και πολιτισμούς και γλωσσικά. Να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να κατανοήσουν ότι οι λέξεις κουβαλούν ιστορία αιώνων και τις ιστορικές περιπέτειες του έθνους μας.. Θα απολαύσουν την αισθητική του ελληνικού λόγου, θα θαυμάσουν την οικονομία του. Συνάμα θα κατανοήσουν ότι η ελληνική γλώσσα αποτελεί μοναδικό παράδειγμα γλώσσας με αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια και με τέτοια δομική και λεξιλογική συνοχή που μας επιτρέπει να μιλάμε για μια ενιαία ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα έως σήμερα. Θα διαπιστώσουν ότι πάμπολλες ελληνικές λέξεις, ρίζες και σχηματιστικά στοιχεία της ελληνικής γλώσσας συναντώνται στη διεθνή επιστημονική ορολογία και χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν υψηλά νοήματα ή για να δημιουργηθούν νέες λέξεις.

Οι ειδικοί ερευνητές αναφέρουν ότι το λεξιλόγιο απαρτίζεται κατά μεγάλο μέρος από συνδυασμούς λέξεων που αποθηκεύονται στο ΄΄νοητικό΄΄ λεξικό του ανθρώπου και χρησιμοποιούνται στην πράξη ως σύνολα. Η διδασκαλία νέων λέξεων πρέπει να εστιάζει σε λεξιλογικές συνάψεις, ώστε να ενδυναμώνεται η λεξιλογική ικανότητα των μαθητών και σταδιακά να σμικρύνεται η λεξιλογική τους ανεπάρκεια. Σταδιακά οι μαθητές θα απελευθερωθούν και θα μάθουν να σκέφτονται και να εκφράζουν σύνθετες σκέψεις με σαφήνεια, ακρίβεια και τρόπο απλό και γενικά να επικοινωνούν πιο αποτελεσματικά.

Τονίζουμε εμφαντικά ότι η καλλιέργεια της γλώσσας δεν περιορίζεται στα στενά όρια της συστηματικής γλωσσικής διδασκαλίας, αλλά απλώνεται, διαπερνά και διαποτίζει τη διδασκαλία κάθε γνωστικού αντικειμένου.

ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΟΥΜΑ

Επιθεωρήτρια Φιλολογικών Μαθημάτων

(Από την «Εκπαιδευτική Αλλαγή»)

Πηγή: paideia-news.com/