Η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) στην πρόσφατη έκθεσή της παρατηρεί πως «οι αιτίες της φυγής των επιστημόνων από την Ελλάδα δεν σχετίζονται μόνο με την οικονομική κρίση. Είναι απόρροια χρόνιων στρεβλώσεων στη λειτουργία της χώρας (π.χ. αναξιοκρατία, διαφθορά, απουσία οράματος και στρατηγικής σε εθνικό επίπεδο, ακατάλληλο παραγωγικό μοντέλο) τροφοδοτούμενων από ένα ακατάλληλο πλαίσιο αξιών». Τη θεσμική αυτή αποτύπωση της κατάστασης τεκμηριώνουν περιπτώσεις κατά τις επιλογές νέων πανεπιστημιακών, που αφορούν «φωτογραφική» περιγραφή των νέων θέσεων ώστε οι μόνοι κατάλληλοι να είναι «ημέτεροι», «στημένα» εκλεκτορικά σώματα από συγγενείς ώστε να επιλέξουν το δικό τους παιδί,  ακαδημαϊκές συγγένειες που έχουν υποψήφιοι εντός των ΑΕΙ, ακόμη και πολιτικές πιέσεις υπέρ συγκεκριμένων υποψηφίων. 
Τα κενά του συστήματος εκλογής πανεπιστημιακών επιδιώκει να κλείσει η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, προωθώντας νέα ρύθμιση που αναδιατάσσει το σύστημα επιλογής εκλεκτόρων. Μάλιστα, εισάγεται ως λόγος εξαίρεσης πανεπιστημιακών από τα εκλεκτορικά και η ακαδημαϊκή συγγένεια με τους υποψηφίους και όχι μόνο η στενή συγγενική σχέση. 

Το θέμα του τρόπου επιλογής των νέων πανεπιστημιακών έχει ιδιαίτερη πολιτική αξία, καθώς στέλνει μήνυμα τόσο στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στην κοινωνία περί αξιοκρατίας.

Ειδικότερα, στον επόμενο νόμο-πλαίσιο για τα ΑΕΙ που προωθεί η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, και στον οποίο θα υλοποιούνται αλλαγές στη λειτουργία των ΑΕΙ με βάση και τις προεκλογικές εξαγγελίες της κυβέρνησης, θα ενταχθεί ρύθμιση με αλλαγές στον τρόπο εκλογής των πανεπιστημιακών, το σχέδιο της οποίας έχει επεξεργαστεί ο τέως υφυπουργός Παιδείας, αρμόδιος για την ανώτατη εκπαίδευση, Βασίλης Διγαλάκης. Ενδεικτικά:

• Η «φωτογραφική» περιγραφή της νέας θέσης μέλους ΔΕΠ είναι ένας τρόπος προώθησης κάποιου υποψηφίου, και μάλλον ο πλέον διαδεδομένος. Πώς γίνεται: Η γενική συνέλευση του τμήματος περιγράφει με λεπτομέρεια το γνωστικό αντικείμενο της θέσης, ώστε αυτό να μπορεί να καλυφθεί μόνο από έναν υποψήφιο. Εντέλει το εκλεκτορικό σώμα είναι υποχρεωμένο να κινηθεί για την επιλογή στο πλαίσιο που ορίζει το αντικείμενο της θέσης. «Η γενική συνέλευση του τμήματος δεν είναι άμοιρη ευθυνών. Δυστυχώς είναι συνένοχη», παρατηρεί στην «Κ» καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η πρακτική προώθησης ημετέρων θα δημιουργηθεί Πανελλήνιο Μητρώο Γνωστικών Αντικειμένων ανά επιστημονικό τομέα, κατά τα διεθνή πρότυπα. Ουσιαστικά, τα γνωστικά αντικείμενα θα προκηρύσσονται με βάση τις πρακτικές που ακολουθούν τα ΑΕΙ σε ΗΠΑ και Ευρώπη, ώστε να αποτρέπονται τα σκοπίμως πολύ εξειδικευμένα αντικείμενα. Το Μητρώο Γνωστικών Αντικειμένων θα τηρείται από την ΕΘΑΑΕ.

• Κατόπιν τούτου, για κάθε γνωστικό αντικείμενο θα δημιουργηθεί ένα Μητρώο Εκλεκτόρων κοινό για όλα τα ΑΕΙ. Από αυτό θα επιλέγονται τα μέλη κάθε εκλεκτορικού σώματος. Τα εκλεκτορικά –ανάλογα με το μέγεθος του τμήματος– είναι είτε 11μελή (πέντε μέλη από τα τμήματα και έξι από άλλα ΑΕΙ της Ελλάδας ή του εξωτερικού) ή 15μελή (επτά εσωτερικά μέλη και οκτώ εξωτερικά). Τώρα, κάθε τμήμα έχει ένα μητρώο εξωτερικών και ένα εσωτερικών εκλεκτόρων για όλα τα γνωστικά αντικείμενα. Με τη ρύθμιση που προκρίνεται θα συγκροτούνται μητρώα όχι ανά τμήμα αλλά ανά γνωστικό αντικείμενο. 

Να σημειωθεί επίσης ότι σήμερα σε πολλές περιπτώσεις διαμορφώνεται η σύνθεση του εκλεκτορικού σώματος με τη συμμετοχή γνωστών, μεταξύ τους, επιστημόνων. Για παράδειγμα, ένας καθηγητής βολιδοσκοπεί επιστήμονες –γνωστούς του μέσω των επιστημονικών δικτύων– για την άποψή τους για έναν υποψήφιο, και εάν λάβει θετική απάντηση, τους προτείνει για το εκλεκτορικό σώμα. 

• Εισάγεται και η έννοια της «ακαδημαϊκής συγγένειας» ως λόγος αποκλεισμού κάποιου πανεπιστημιακού από μία διαδικασία επιλογής για μία νέα θέση διδάσκοντα. Τι σημαίνει αυτό; Εκτός από έναν πανεπιστημιακό που αποκλείεται από το εκλεκτορικό ή την εισηγητική επιτροπή όταν μεταξύ των υποψηφίων είναι κάποιος συγγενής του, με τη νέα ρύθμιση θα αποκλείονται και οι καθηγητές που έχουν επιβλέψει τη διδακτορική διατριβή κάποιου υποψηφίου. Πρόκειται για την ακαδημαϊκή συγγένεια, καθώς είναι πολύ πιθανό ο εν λόγω πανεπιστημιακός –ακόμη και χωρίς κακή πρόθεση και σκοπιμότητα– να αντιμετωπίζει θετικότερα έναν υποψήφιο τον οποίο παρακολουθούσε στενά στην ακαδημαϊκή διατριβή σε σχέση με κάποιον άλλον, του οποίου μελετά μόνο τον φάκελο της υποψηφιότητας. 

• Ο πρύτανης και ο κοσμήτορας θα έχουν ευθύνη για τις παρατυπίες σε διαδικασίες εκλογής.

Επίσης, ως κίνητρο προς τα ιδρύματα μελετάται η ακαδημαϊκή ποιότητα των προσώπων που θα προσελκύουν τα ΑΕΙ να περιλαμβάνεται μεταξύ των δεικτών αξιολόγησής τους.

«Ρόλος στον πρύτανη και στον κοσμήτορα»

Ομάδα πανεπιστημιακών έχει καταθέσει, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», στην ηγεσία του υπουργείου Παιδείας πρόταση σχετικά με τη διαδικασία επιλογής διδασκόντων. Βάσει αυτής, αρμοδιότητα για τον έλεγχο των εκλογών και των εξελίξεων των πανεπιστημιακών θα έχει και ο πρύτανης, και άρα θα έχει ευθύνη για τυχόν αναξιοκρατικές επιλογές. Επίσης, μεταξύ άλλων, προτείνεται τα αντικείμενα των νέων θέσεων να διαμορφώνονται από τον κοσμήτορα της σχολής, ύστερα από γνωμοδότηση της συνέλευσης διδασκόντων και της κοσμητείας. Από την άλλη, η Σύγκλητος του ΕΚΠΑ όρισε τη διαδικασία της κλήρωσης για τη συγκρότηση των εκλεκτορικών σωμάτων. Οπως αναφέρεται στα πρακτικά της Συγκλήτου «για τα μητρώα εκλεκτόρων εσωτερικών μελών (από το ΕΚΠΑ) και εξωτερικών μελών (από άλλα ΑΕΙ) επιλέγονται αρχικά όλοι όσων το γνωστικό αντικείμενο είναι, αιτιολογημένα, το ίδιο με εκείνο της υπό πλήρωση θέσης. Εάν σε κάποια κατηγορία ο αριθμός τους είναι μεγαλύτερος από εκείνον ο οποίος απαιτείται για τη συγκρότηση του εκλεκτορικού σώματος, διενεργείται η προβλεπόμενη από τον νόμο κλήρωση. Εάν ο αριθμός τους είναι μικρότερος, επιλέγονται από το αντίστοιχο μητρώο όλοι οι εκλέκτορες των οποίων το γνωστικό αντικείμενο είναι, αιτιολογημένα, συναφές με εκείνο της υπό πλήρωση θέσης και μεταξύ τους διενεργείται κλήρωση για τη συμπλήρωση του απαιτούμενου αριθμού μελών του εκλεκτορικού σώματος».